Tokat ismi, tarih boyunca bölgede yaşamış olan çeşitli medeniyetlerin dil ve kültür etkilerinin bir yansıması olarak ortaya çıkmıştır. Anadolu’nun kadim şehirlerinden biri olan Tokat, stratejik konumu nedeniyle tarihin farklı dönemlerinde önemli bir yerleşim yeri olmuştur. Şehrin isminin kökeni hakkında farklı görüşler bulunmaktadır ve bu görüşler genellikle bölgenin tarihsel süreçteki kültürel etkileşimlerine dayanmaktadır.
Bir görüşe göre, Tokat ismi eski Yunanca’da “Eudoxia” veya “Dokia” olarak anılan bir yerleşimden türemiştir. Bizans İmparatorluğu döneminde bölgede kullanılan bu isimler, zamanla halk arasında telaffuz değişikliklerine uğramış ve “Dokat” ile “Tokat” şekline evrilmiştir. Bu bağlamda, ismin kökeninin Bizans dönemi Yunanca adlandırmalarına dayandığı düşünülmektedir.
Başka bir yaklaşıma göre ise, Tokat ismi Ermeni dilinde “dokad” kelimesinden gelmektedir ve “kilise” veya “manastır” anlamına gelmektedir. Tarihsel olarak bölgede yoğun bir Ermeni nüfusun yaşadığı ve dini yapıların bulunduğu dikkate alındığında, bu etimolojik bağlantı mantıklı görünmektedir. Bu görüş, bölgenin çok kültürlü yapısına ve farklı etnik grupların bir arada yaşamasına işaret etmektedir.
Ayrıca, bazı tarihçilere göre Tokat ismi, Türklerin Anadolu’ya yerleşmesi sonrasında kullanılan bir tabirdir. Eski Türkçe’de “Tok at” ifadesinin “tuğ atmak” yani “bayrak dikmek” anlamında kullanıldığı ve bölgenin fethedilmesi sonrasında bu ismin verildiği ileri sürülmektedir. Bu yorum, Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde bölgenin Türk hakimiyetine girmesiyle bağlantılıdır.
Sonuç olarak, Tokat isminin kökeni tam olarak netleşmemiş olsa da, şehrin zengin tarihi ve kültürel geçmişi farklı etimolojik açıklamalara zemin hazırlamaktadır. Bölgenin tarih boyunca birçok medeniyete ev sahipliği yapması ve çeşitli kültürlerin etkisi altında kalması, Tokat isminin çeşitli diller ve anlamlar üzerinden bugünkü halini almasına neden olmuştur. Bu çeşitlilik, Tokat’ın Anadolu’nun kültürel mozaiğindeki yerini ve önemini göstermektedir.