Bitlis isminin kökeni, tarihî kaynaklara ve efsanelere dayanan ilginç anlatımlarla şekillenmiştir. En yaygın anlatı, şehrin adının Badyliis ya da Bedlis isimli bir komutandan geldiği yönündedir. Rivayete göre, Büyük İskender Anadolu seferi sırasında bu bölgenin stratejik önemini fark etmiş ve buraya bir kale inşa edilmesini istemiştir. Bu görevi de komutanlarından Bedlis‘e vermiştir. Komutan Bedlis, dağlık ve geçit vermeyen bu coğrafyada sağlam bir kale inşa ettirmiş ve bu kaleye kendi adını vermiştir. “Bedlis Kalesi” zamanla halk arasında “Bitlis” olarak anılmaya başlamıştır.
Antik dönemlere baktığımızda, Bitlis’in bulunduğu bölge, tarih boyunca birçok medeniyetin egemenliği altına girmiştir. Urartular, Asurlular, Medler, Persler ve Romalılar bu coğrafyada iz bırakmıştır. Urartu yazıtlarında bölgeden “Luşua” olarak bahsedildiği düşünülmektedir. Urartular, Bitlis’in dağlık coğrafyasını savunma amaçlı kullanmış, özellikle su kanalları ve kaleler inşa etmiştir. Roma ve Bizans dönemlerinde de Bitlis, Doğu Anadolu’daki önemli bir geçit noktası olarak kullanılmıştır. Bitlis Kalesi de bu süreçte önemini korumuş ve Bizans kaynaklarında “Badelissos” şeklinde anılmıştır.
Selçukluların 11. yüzyılda Anadolu’ya girişiyle birlikte Bitlis, Türklerin kontrolüne geçmiştir. Malazgirt Zaferi (1071) sonrası Selçuklu akınları, Bitlis’i önemli bir sınır şehri hâline getirmiştir. Artuklu Beyliği ve Ahlatşahlar bölgeye hükmetmiş, Selçuklular döneminde de Bitlis Kalesi önemini korumuştur. Osmanlı İmparatorluğu döneminde ise Bitlis, doğu sınırlarının korunmasında kritik bir rol oynamıştır. Kanuni Sultan Süleyman döneminde bölge tamamen Osmanlı kontrolüne geçmiş ve bu dönemde şehir ekonomik olarak büyümeye başlamıştır. Osmanlı arşivlerinde Bitlis, “Bidlis” veya “Bitlis” olarak kaydedilmiştir.
Cumhuriyetin ilanından sonra Bitlis, Türkiye’nin doğu illerinden biri olarak varlığını sürdürmüştür. Şehrin adı da resmî olarak “Bitlis” şeklinde tescillenmiştir. Günümüzde Bitlis, hem efsanelerde adı geçen Bedlis Komutanı’nın inşa ettiği kale ile hem de doğal güzellikleri ve tarihî yapılarıyla dikkat çekmektedir. Bitlis’in ismi, antik dönemlerden günümüze kadar coğrafi ve tarihî süreçler boyunca korunarak ulaşmış ve Büyük İskender’in kadim komutanı Bedlis’in mirasını günümüze kadar taşımıştır.